Şair ve yazar, sosyolog, akademisyen, profesör (D. 1914, Nizip / Gaziantep) Cavit Tanyol’u geçtiğimiz hafta yitirdik (11.08.2020). Nizip Cumhuriyet İlkokulu (1926), Adana Öğretmen Okulu (1931), Ankara Gazi Terbiye Enstitüsü Edebiyat Bölümü (1935), İstanbul Üniversitesi Felsefe Bölümü (1944) mezunu olan Tanyol; Türkçe, edebiyat ve felsefe öğretmeni olarak Yozgat Lisesi (1936), Çorum Ortaokulu (1937), İzmir Tilkilik Ortaokulu (1938-40), İstanbul Eyüp Ortaokulu (1940-44), Taksim ve Haydarpaşa liselerinde (1945) görev yaptı. Schopenhauer’da Ahlâkın Temeli (1944) adlı tezi ile yüksek lisansını bitiren Tanyol,1946’da İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesine sosyoloji asistanı olarak girdi. Haz ve Elemin Ahlâkta Yeri çalışmasıyla (1949) doktorasını tamamladı ve Örf ve Adetler Sosyolojisi Açısından Sanat ve Ahlâk adlı takdim tezi ile (1953) doçent, 1961 yılında profesör oldu. Öğretim üyeliği ile birlikte 1972-82 yılları arasında Sosyoloji Enstitüsü Müdürlüğü ve bölüm başkanlığı yaparak emekliye ayrıldı.
Tanyol’un “Gurup, Taşbaşta Akşam” başlıklı ilk şiirleri İsmail Habip Sevük’ün Adana Maarif Emini iken çıkardığı Maarif Mecmuası’nda yer aldı. Şiir ve yazıları, 1928 yılından 1932 yılına kadar Servet-i Fünûn, Yenilik, İçtihat; sonraları Aramak, Varlık, Değirmen (1942-44, 12 sayı), Akademi, İnsan, Aile Küçük Dergi, Yeni İnsan, Yön, Hisar, Realite, Türk Yurdu dergilerinde yayımlandı. Yeni Sabah, Cumhuriyet, Milliyet, Son Telgraf, Güneş sürekli olarak yazdığı gazetelerdir. Fransızca ve Türkçe yayımlanan Realite dergisinde çıkan Seyahate Davet adlı şiiriyle birincilik kazandı. 1957 yılından itibaren İngiltere, Fransa ve İspanya’yı gezip gördü. Bu ülkelerde düzenlenen uluslararası sosyoloji kongrelerine katıldı.
Tanyol; Cumhuriyet, Milliyet, Güneş, Sabah gibi gazetelerde yazdığı köşe yazılarından bir bölümünü 2014’te ‘Sancılı Toprak’ adlı kitabında okuyucuyla buluşturdu. Son olarak 1991-2003 yılları arasında Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi’nde ders verdi.
Cahit Tanyol, Türkiye‘nin batıyla ilişki kurduğu günden beri yerini ve yörüngesini yitirdiği görüşünün hâkim olduğu yazılarında şu çarpıcı soruya yanıt aradı: “Sosyal, ekonomik, jeopolitik olarak Türkiye’nin yeri neresidir? Bu sorular cevaplandırılmadıkça sürekli bir yanlışlığın içine çırpınıp duracağız. Çünkü bir sorunun doğru sorulması cevabının yarı yarıya çözümlenmesi demektir. Yanlış bir sorunun cevabı her zaman yanlış olacaktır.”
Tanzimat’la beraber Batı’nın Osmanlı’ya sunduğu reçetelerin, İmparatorluğun yıkılışını durdurmak şöyle dursun aksine hızlandırdığını savunan Tanyol, “Bu reçeteler, yanlış bir tarih bilinciyle, ayakları havada, köksüz bir aydın tipinin ortaya çıkmasına ve politikada egemen olmasına yol açmıştır” saptamasında bulundu.
Türkiye Yazarlar Sendikası, Edebiyatçılar Derneği, Türk Sosyolojisi Derneği, Yahya Kemal’i Sevenler Derneği, Turing Kulübü üyesiydi.
Prof. Dr. Cahit Tanyol, 11 Ağustos 2020 günü sabahı İstanbul Kadıköy Moda’da bulunan evinde, 106 yaşında vefat etti. Tanyol’un cenazesi 14 Ağustos Cuma günü ikindi namazını müteakip Kadıköy Moda Camii’nde kılınacak cenaze namazının ardından Karacaahmet Mezarlığına defnedildi.
Cahit Tanyol İçin Ne Dediler?
Şair ve çevirmen Tuğrul Tanyol, babasının vefat haberini, “Bir imparatorluğun yıkılışını, bir Cumhuriyetin kuruluşunu 2 dünya savaşının yıkıntılarını gördü. I. Dünya Savaşı’nda şehit olan babasını hiç tanımadı, tek bir fotoğrafına bile sahip olamadı. Hep buna yanardı. Onlarca kuşak insanı eğitti. Şairdi, eleştirmendi, düşünürdü. Eksikliğini hep duyacağım. Hoşça kal babacığım” ifadeleriyle duyurdu.
Tanyol hakkında kitap ve tez kaleme alan Dr. Erkan Çav, AA muhabirine yaptığı açıklamada, Tanyol’un Osmanlıca şiirleri yayınlanan, Türkiye Cumhuriyeti’nin de kuruluşundan itibaren her aşamasına tanıklık eden bir aydın olduğunu söyledi.
Çav, Tanyol’un 2015-2016’ya kadar bilfiil fikir ürettiğini belirterek, “80 yıla yakın fikir hayatında Türk sosyolojisine hizmet etmiş; Türkiye tarihi, düşüncesi ve sosyolojisi için fikirler üretmiş, tarihî öneme sahip bir aydındır. Dünyaya Batı’dan değil, Anadolu’dan, Türkiye’den, ‘Biz’den bakan bir insan… Her şeyi eleştirilebilir ama fikri olarak bu toprakların insanıdır.” diye konuştu.
Tanyol’un kaleme aldığı eserlerin yanı sıra çevirileri de bulunduğuna işaret eden Erkan Çav, şunları kaydetti:
“Bugün ülkemizde yerli sosyolojiden bahsediliyorsa, Anadolu’nun tarihine, kimliğine, kültürüne ve medeniyetine sahip çıkan bir fikir dünyası varsa Cahit Tanyol bunun öncülerinden biridir. Çok farklı fikir akımlarıyla iç içe olmuş ama temelde Türkiye’yi savunan bir noktada yer almıştır. Sosyologlara da ‘Siz Türkiye’nin sosyoloğusunuz, Türkiye’yi çalışacaksınız, Türkiye’yi savunacaksınız. Batı teorilerini, düşüncelerini değil, öncelikle kendi teori ve düşüncelerinizi geliştirin, onlarla Türkiye’yi anlayacaksınız.’ derdi.”
ESERLERİ:
Şiir: Kuruluş ve Fetih Destanı (1969), Son Liman (bütün şiirleri, 1992), Düş Yorgunu (tüm şiirleri, 2001).
Deneme-İnceleme: Örf ve Adetler Sosyolojisi Bakımından Sanat ve Ahlâk (1952), Sosyal Ahlâk – Laik Ahlâka Giriş (1960), Sosyolojik Açıdan Din – Ahlâk – Laiklik ve Politika Üzerine Diyaloglar (1970), Atatürk ve Halkçılık (1982), Türk Edebiyatında Yahya Kemal (1985), Laiklik ve İrtica (1989), Çankaya Dramı (1990), Türklerle Kürtler (1993), Schopenhauer’da Ahlâk Felsefesi (1998), Neden Türban Şeriat ve İrtica (2002), Hoca Kadri Efendi’nin Parlamentosu (2003), Sancılı Toprak (2014).